Get in touch
0299-315125
info@kaasmarktedam.nl
Hoofdsponsor
DE KAASMARKT EDAM IN HET VERLEDEN
Op de kaasmarkt op het Jan van Nieuwenhuizenplein heeft zich in de loop der eeuwen een belangrijk hoofdstuk van de Edamse geschiedenis afgespeeld. Vroeger waren de kaasmarkt en het Prins Mauritspad onderdeel van de waterverbinding tussen de Achterhaven en het water langs de Matthijs Tinxgracht.
In 1622 werd hier de Bierkade aangelegd, waaraan de brouwers hun huizen bouwden. Omstreeks 1680 dempte men het water en werd de kaasmarkt, die eerst elders in de stad gehouden werd, naar het nieuwe plein verplaatst. In het midden van het plein is een prachtige windroos met gele en paarse klinkertjes ingestraat. ln Edam wordt deze ‘de ster’ genoemd. Tot 1922 werd hier kaas verhandeld, direct van de boer aan de handelaar. Middelpunt van dit kleurrijke schouwspel waren de kaasdragers, die de kogelronde kaasjes op houten ‘berries’ of draagbaren af- en aanvoerden.
De Kaaswaag
De Kaaswaag dateert uit 1778. In het gebouw is een permanente tentoonstelling over de kaasbereiding ingericht. Men kan er kaas proeven en kopen. Helaas is er in Edam geen kaasboerderij meer. Edam heeft nog wel een kaas-exportbedrijf: Gestam. De industrialisatie van de kaasbereiding maakte een einde aan deze markthandel. Voor de toeristen is deze oude traditie weer in ere hersteld.
Om u een idee te geven van de vroegere kaasproductie: in 1649 verhandelde men in Edam kaasjes; tegenwoordig produceert Nederland 27 miljoen Edammer kazen. In het huis naast de Kaaswaag was vroeger het café ‘Oost-Indië’ gevestigd, waar men na een gunstig afgesloten markthandel kon proosten op de goede afloop.
DE KAASMARKT EDAM VANDAAG DE DAG
Nadat de commerciële kaasmarkt, waar de boeren uit de omtrek hun kaas kwamen verhandelen, in 1922 werd gesloten, werd in 1989 de kaasmarkt Edam weer nieuw leven ingeblazen. Door de bereidwillige medewerking van meer dan 90 vrijwilligers en financiële ondersteuning van BeemsterKaas is de kaasmarkt Edam een belangrijke trekpleister geworden. De markt die tegenwoordig verlevendigd wordt door het spel van een Oudhollands draaiorgel en door de tonen van de kaaskapel Edam, is al snel een enorme toeristische trekpleister geworden voor binnen- en buitenland.
Zoals dat vroeger gebeurde, wordt ook nu de kaas door de boeren met bootjes aangevoerd. Na het lossen op een speciale loswal wordt de kaas door kaasdragers naar de markt gebracht. Daar wordt de kaas te koop aangeboden aan handelaren. Na eerst te zijn gekeurd wordt door middel van loven en bieden, het ‘handjeklap’, de kiloprijs van de kaas vastgesteld. Net als bij de grote handelsbeurzen wordt de handelsdagprijs bijgehouden. Vervolgens worden de kazen weer op een berrie geladen en naar de waag gebracht waar het gewicht wordt vastgesteld. De kaas wordt tenslotte met paard en een originele kaasbrik naar het kaaspakhuis vervoerd om daar enige tijd te ‘rijpen’.
Prominente gasten op de kaasmarkt Edam
De opening en sluiting van de marktdag op de kaasmarkt Edam vindt plaats door het luiden van een bel. Dit luiden wordt in het algemeen gedaan door een prominente gast uit binnen- of buitenland, zoals leden van de eerste of tweede kamer, ministers, Europese commissarissen, schrijvers, vertegenwoordigers uit sport- en amusementswereld en anderen die zich op een of andere wijze verdienstelijk hebben gemaakt. In drie moderne talen wordt door een speaker uitleg gegeven over wat zich op de kaasmarkt Edam afspeelt. Daarnaast kan men een videovertoning over onder meer kaasbereiding bijwonen in een prachtig gerestaureerd kerkje, deelnemen aan het raden van het gewicht van een portie kaas die op de markt ligt uitgestald en waaraan mooie prijzen zijn verbonden, etc. Alles is vrij en kosteloos toegankelijk. Bij een speciaal kraampje op de markt kan men enkele “kaasmarkt verwante” souvenirs kopen en natuurlijk de wereldberoemde Edammer kaas verkrijgbaar.
Het geheel speelt zich af op het Jan van Nieuwenhuizenplein, de voormalige kaasmarkt van Edam. Er zijn jaarlijks 8 markten en daarnaast nog een prachtig verlichte avondmarkt met uitgebreide braderie.
DE BEROEMDE EDAMMER KAAS
De oorspronkelijke Edammer kaas, een klein bolvormig kaasje van ongeveer 1,7 kilo, heeft zijn oorsprong in de plattelandsdorpen rondom het Noord-Hollandse plaatsje Edam. Edam groeide in de 14e eeuw uit tot een belangrijke havenplaats voor export van zuivelproducten, waaronder kaas. Dit is hoogstwaarschijnlijk de reden dat de kaas die hier werd verscheept de naam Edammer kreeg. Ook werden ze wel ‘cleyne casekens’ of ‘klootkaasjes’ (‘kloot’ betekent rond of bol) genoemd.
Noord-Holland was van oudsher een zeer nat gebied dat rond 1600 v. Chr. langs de kust en plaatselijk in West-Friesland al door prehistorische boeren werd bewoond. De bewoners hielden zich voornamelijk bezig met landbouw en veeteelt. De moerassen in het westen werden pas na het jaar 1000 ontgonnen. Al gauw werd veeteelt daar het enige middel van bestaan. In de loop der eeuwen sloeg de zee grote gaten in het hart van Noord-Holland. Rond 1600 werd een start gemaakt met het droogmaken van het gebied.
Kaas en boter
Al in de 17e eeuw was Nederland bekend om zijn kaas en boter. Vooral Duitsland, Engeland en Frankrijk waren grote exportmarkten. De kleine, bolvormige Edammer kaasjes waren ideaal (handzaam en voedzaam) om per schip vervoerd te worden. Ze werden niet alleen als proviand gebruikt, maar het bleek ook een nuttig ruilmiddel te zijn voor specerijen en andere zaken.
Aanvoer Edammer kaas in bootjes
Er werd op verschillende regionale markten handel bedreven. Zo waren een aantal Noord-Hollandse markten bekend om de handel in kaas zoals Amsterdam, Purmerend, Enkhuizen, Alkmaar, Hoorn en Edam. De kazen werden hier vanwege het vele water, aangevoerd in bootjes.
Samenwerking
De kaas werd twee maal per dag van de dagverse volle melk en de afgeroomde avondmelk op de boerderij zelf gemaakt door de boerin. De boerin kreeg bij het maken van de kaas hulp van dienstbodes, maar het personeel werd in de late 19de eeuw schaars omdat veel jonge mensen naar Amsterdam trokken om daar beter te verdienen. In die tijd ging een aantal boerderijen met elkaar samenwerken om efficiënter en goedkoper kaas te kunnen maken. Ook kwam dit de kwaliteit ten goede.
Uit deze samenwerkingsverbanden ontstonden langzamerhand op coöperatieve basis (vanaf 1886) ‘dagfabriekjes’, wat eigenlijk niet meer was dan een gezamenlijke bereidingsplaats. Door geleidelijke schaalvergroting ging de kaasbereiding tenslotte over naar kaasfabriekjes.
Tegenwoordig zijn de kaasmarkten in Edam en Alkmaar nog steeds in bedrijf, maar alleen in de zomer voor toeristen. Deze kaasmarkten geven een goed beeld hoe kaas tot de jaren dertig werd verhandeld.
Kwaliteit Edammer kaas zéér belangrijk
De Edammer kazen werden niet alleen in Noord-Holland gemaakt, maar ook in Friesland. Dat de kwaliteit in Noord-Holland altijd een belangrijke zaak is geweest zien we in een ‘Berigt wegens het maken van zoogenoemde Noord-Hollandse Kaas’, opgemaakt door de Commissie van Landbouw in Amstelland en uitgegeven in 1810. Hierin wordt beschreven dat de Noord-Hollandse Edammer kazen ‘hard van binnen en rond van fatsoen’ moesten zijn.
De Edammer kaas is een 40+ kaas. Dat wil zeggen dat er 40% vet in de droge stof zit. In het geval van Edammer kaas vertaalt zich dit in een absoluut vetgehalte van 25% (d.w.z.: 25 gr. vet op 100 gr. product)